แปลเรื่องยาก

คุณเก่งฯ อีเมลมาบอกว่า “ผมมีเรื่องมารบกวนคุณบ๊อบนิดหน่อยอีกแล้วครับ คือผมลองแปลเรื่องๆ หนึ่งซึ่งเกิดมาก็เพิ่งจะเคยเจอเรื่องยากๆ แบบนี้เป็นครั้งแรกในชีวิต อยากให้คุณบ๊อบช่วยวิจารณ์ผมด้วยว่าแปลผิดตรงไหนบ้างและเข้าท่ามากน้อยแค่ไหน และความรู้ความเข้าใจในภาษาอังกฤษของผมเทียบกับเด็กฝรั่งแล้วเท่ากับซักประมาณอายุเท่าไรน่ะครับ เรื่องก็ไม่ยาวนะครับ แต่ผมใช้เวลาเปิดดิคและแปลอยู่ประมาณ 5-6 ชม. (ไม่น่าเชื่อนะครับ แต่สำหรับผมมันเป็นเรื่องจริงครับ) ถ้าคุณบ๊อบมีเวลาว่างเมื่อไรก็ช่วยวิจารณ์ผมหน่อยนะครับ ขอบคุณครับ”

ผมต้องขอโทษด้วยนะครับที่ไม่ตอบเป็นการส่วนตัว เพราะเห็นว่ามีหลายจุดที่น่าจะเป็นประโยชน์กับคุณผู้อ่านทั่วไป เรามาดูกันทีละประโยคเลยนะครับ

“The Cabala is a collection of esoteric writings of various rabbis and a few medieval Christians, consisting of mystical and numerological interpretations of Hebrew scriptures.

“คาบาล่า เป็นชุดคำประพันธ์ที่ลึกลับพิสดาร ของบรรดาผู้นำศาสนายิวและคริสตชนในยุคกลาง ประกอบด้วยการแปลความหมายที่ลึกลับซับซ้อนและเกี่ยวกับเลขศาสตร์ในคัมภีร์ฮิบรู”

esoteric (เอ็สโซแท้หริค) ไม่ได้แปลว่า “ลึกลับพิสดาร” นะครับ แต่แปลว่า “ซึ่งเป็นที่รู้เฉพาะในคนกลุ่มเล็กๆ” โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มคนที่เป็นวงใน มีความรู้ลึกล้ำกว่าคนอื่น (แต่ไม่จำเป็นว่าจะต้องลึกลับ = mysterious นะครับ)

rabbis (แร็บบ่ายส) ก็ไม่ใช่ผู้นำศาสนายิวนะครับ แต่หมายถึงพระ อาจารย์ หรือผู้คงแก่เรียนในศาสนายิว โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้นำซีนากอก (= โบสถ์ยิว)

ส่วน mystical (มิสติขั่ล) จะแปลว่า “ลึกลับซับซ้อน” ก็ยังไม่ถูกทีเดียวครับ เพราะมีนัยเกี่ยวกับสิ่งที่เหนือโลกมนุษย์ เช่นวิญญาณหรือพระเจ้า ด้วยครับ

มีตำนานปรำปราในวงการคอมพิวเตอร์อยู่เรื่องหนึ่งว่านักวิทยาศาสตร์ได้ป้อนประโยคภาษาอังกฤษให้คอมพิวเตอร์แปลเป็นภาษารัสเซียแล้วแปลกลับมาเป็นภาษาอังกฤษอีกที

ที่ป้อนเข้าไปเป็นประโยคจากไบเบิ้ลว่า The spirit is willing, but the flesh is weak. (= วิญญาณพร้อมแต่ร่างกายอ่อนแอ หมายความว่าอาจจะตั้งใจทำดี แต่พอเจอสิ่งเย้ายวนเข้าให้ร่างกายก็ยอมแพ้แล้ว)

คอมพิวเตอร์แปลเป็นภาษารัสเซียแล้วกลับเป็นภาษาอังกฤษอีกทีในพริบตา แต่ประโยคที่พ่นออกมาคือ The whisky is strong, but the meat is rotten. = วิสกี้เข้มข้นแต่เนื้อเน่า (spirit แปลว่า วิญญาณ หรือ สุรา ก็ได้)

ตำนานนี้ถึงแม้ไม่ใช่เรื่องจริงแต่ก็ชอบมีคนหยิบยกขึ้นมาแสดงว่าคอมพิวเตอร์แปลภาษามนุษย์ไม่ได้เรื่อง (ซึ่งถ้าคุณลองใช้พวกโปรแกรมแปลก็จะพบว่ายังเป็นความจริงอยู่) และการแปลที่ดีนับเป็นศิลป์อย่างหนึ่ง

คุณเก่งฯ ขอให้ผมวิจารณ์การแปล เริ่มจากประโยคว่า “The Cabala is a collection of esoteric writings of various rabbis and a few medieval Christians, consisting of mystical and numerological interpretations of Hebrew scriptures.” ว่า “คาบาล่า เป็นชุดคำประพันธ์ที่ลึกลับพิสดาร ของบรรดาผู้นำศาสนายิวและคริสตชนในยุคกลาง ประกอบด้วยการแปลความหมายที่ลึกลับซับซ้อนและเกี่ยวกับเลขศาสตร์ในคัมภีร์ฮิบรู”

ศัพท์ที่แปลไม่ตรงผมได้เขียนถึงแล้วเมื่อคราวที่แล้ว วันนี้ขอแนะนำเพียงว่าในการแปลควรรักษาความหมายของเดิมไว้ให้มากที่สุด ซึ่งหมายความว่าคำเล็กๆ น้อยๆ อย่าง various = ต่างๆ นานา และ a few = บางราย (ไม่มาก) เราก็ไม่ควรละเลยทอดทิ้ง เพราะถ้าไม่แปลมันก็จะดูเหมือนว่าคาบาล่าเป็นผลงานของชาวยิวและคริสต์พอๆ กัน ซึ่งที่จริงแล้วชาวคริสต์มีบทบาทน้อยกว่ามาก

มาดูการแปลของคุณเก่งฯ ต่ออีกหน่อยนะครับ

“The authors of the Cabala treat every letter, word, number, and accent of Scripture as if it were a secret code containing some profound but hidden meaning put there by God for some profound and hidden purpose, including prophecy.

“ผู้ประพันธ์คาบาล่าจะรักษาทุกๆ ตัวอักษร คำทุกคำ ตัวเลขทุกตัว และสำเนียงออกเสียงของคัมภีร์ราวกับว่ามันเป็นรหัสลับของพระเจ้าที่ลึกซึ้งแต่ถูกแฝงไว้เพื่อจุดประสงค์ลึกๆ ที่ซ่อนอยู่ซึ่งรวมถึงการพยากรณ์อนาคต”

treat ในที่นี้ไม่ได้แปลว่า รักษา นะครับ แต่แปลว่า ปฏิบัติกับ นั่นคือผู้เขียนคาบาล่าทำราวกับว่าทุกตัวอักษร ฯลฯ เป็นรหัสลับของพระเจ้าที่มีความหมายลึกล้ำแต่ซ่อนเร้นไว้ ฯลฯ

“The Cabala also provides methods of interpretation of the occult marks on paper that the less spiritually gifted take to be mere words to be understood either literally or figuratively.

“ในคาบาล่ายังบอกวิธีแปลความหมายสัญลักษณ์ลึกลับ (on paper ผมแปลไม่ออกครับ) ที่คนสามัญทั่วไปจะเข้าใจเพียงตามตัวอักษรหรือโดยอุปมาเท่านั้น”

on paper แปลตรงตัวได้เลยครับ คือ บนกระดาษ (ทีคำยากๆ ยังแปลได้นิ) นั่นคือคาบาล่าบอกวิธีตีความขีดเครื่องหมายลี้ลับที่เขียนบนกระดาษ ฯลฯ หมายความว่าสิ่งที่คนทั่วไปมองว่าเป็นตัวอักษรที่เขียนบนกระดาษธรรมดานั้น อันที่จริงแล้วเป็นขีดเครื่องหมายที่แฝงเร้นไปด้วยความหมายที่เหนือโลก (occult = ลี้ลับ เกี่ยวกับภูติผีวิญญาณ เวทมนต์คาถา อะไรเทือกนั้น)

คุณเก่งฯ ถามมายาวเหมือนกัน ผมคงตอบในนี้ไม่หมด ถ้าใครสนใจก็ไปอ่านคำตอบเต็มของผมได้ที่ http://boonhod.blogspot.com นะครับ

ส่วนแถม

“The purpose of the Cabala is apparently to read God's mind and thereby become one with the divine.

“จุดมุ่งหมายของคาบาล่าเห็นได้ชัดว่าจะอ่านใจพระเจ้าด้วยเหตุเพื่อจะเป็นส่วนหนึ่งของพระผู้เป็นเจ้า”

apparently ในบริบทนี้น่าจะแปลว่า ดูเหมือนว่า นะครับ ไม่ใช่ เห็นได้ชัด คำว่า apparent แปลได้ทั้งสองอย่าง ต้องอาศัยดูบริบทเอา

to become one with แปลว่า ผนึกเข้าเป็นหนึ่งเดียวกับ ถ้าจะบอกว่า เป็นส่วนหนึ่งของ ควรจะใช้ว่า to become (a) part of

the divine มีความหมายที่กว้างกว่า พระผู้เป็นเจ้า = God คือรวมถึงเทพเจ้าและอื่นๆ ที่อยู่ชั้นเหนือกว่ามนุษย์

Like all other mystical works and movements, cabalists believe that the only world worth knowing is the divine realm "above" and that one's life on earth should be spent trying to understand the mystery of the "upper level."

เช่นเดียวกับกิจกรรมลึกลับอื่นๆ สาวกคาบาล่าเชื่อว่ามีอาณาจักรลึกลับของพระผู้เป็นเจ้าเบื้องบนเท่านั้นที่สมควรที่ชีวิตบนโลกมนุษย์ควรจะพยายามทำความเข้าใจ

mystical ย้อนไปดูที่ผมเขียนเมื่อกี้นะครับ ประโยคนี้น่าจะแปล (หลวมๆ) ว่า เช่นเดียวกับผลงานและกระบวนการที่เชื่อสิ่งลี้ลับอื่นๆ พวกนิยมคาบาลเชื่อว่าโลกเดียวที่คู่ควรต่อการรู้คืออาณาจักรสวรรค์เบื้องบน และเชื่อด้วยว่าชีวิตคนเราบนโลกควรทุ่มเทไปกับการพยายามเข้าใจความลึกลับของ “ชั้นเบื้องบน”

This transcendental quest represents to the atheist a rejection of the earthly realm of facts, suffering, uncertainty and impotence in favor of a fantasy realm of the imagination and a sharing in eternal bliss and omnipotence.

(uncertainty and impotence in favor ผมแปลว่าไม่เป็นจริงและไร้ประโยชน์ถูกหรือเปล่าครับ?)

transcendental = ที่เหนือประสบการณ์ เหนือโลก

atheist โดยทั่วไปหมายถึงคนที่ไม่นับถือศาสนา แต่แปลตรงๆ คือผู้ไม่เชื่อว่ามีพระเจ้า represents ไม่ได้แปลว่า เป็นผลมาจาก แต่แปลว่า หมายถึง

ในส่วนของ uncertainty and impotence in favor คุณแยกส่วนประโยคไม่ถูกครับ uncertainty and impotence เป็นส่วนหนึ่ง และ in favor of เป็นอีกส่วนหนึ่งครับ โครงสร้างคือ reject (something) in favor of (something else) = ปฏิเสธ (บางอย่าง) เพื่อเอา (อย่างอื่น) แทน

ประโยคนี้ถ้าเป็นผมจะแปลอย่างนี้ครับ

ผู้ไม่นับถือพระเจ้าจะมองว่าการสืบค้นที่เหนือโลกนี้เป็นการไม่ยอมรับมนุษยโลกซึ่งมีทั้งความจริง ความทุกข์ ความไม่แน่นอน และความไม่สามารถทำอะไรได้ โดยหันไปหาโลกเพ้อฝันที่อยู่ในจินตนาการแทน และการมีส่วนร่วมในความสุขอันเป็นนิรันดร์และการทำทุกอย่างได้ดังใจ

To philosophers such as Nietzsche, mysticism is nihilism's expression of the will to power. Those who are part of the esoteric group are made to feel powerful and superior to outsiders by the magic of their fanciful imaginations.

นักปรัชญาเช่นนิทเช่เห็นว่า ความเชื่อเรื่องลึกลับเป็นการแสดงออกของการใฝ่ในพลังอำนาจของพวกที่ไม่ยอมรับความจริง(nihilism) พวกที่เข้ากลุ่มความเชื่อประหลาดพิสดารเหล่านี้จะรู้สึกมีพลังอำนาจและรู้สึกเหนือกว่าคนภายนอกทั่วไป โดยเหตุมาจากพลังพิเศษในการจินตนาการเพ้อฝันของพวกเขาเหล่านี้เอง.

Nihilism ไม่ใช่พวกไม่ยอมรับความจริง แต่เป็นพวกที่ถือว่าค่านิยมทุกอย่างไม่มีพื้นฐานอะไรที่เชื่อถือได้ ดังนั้นเราไม่มีทางที่จะรู้อะไรได้หรือสื่อสารอะไรได้ที่เป็นความจริง

Will to power = การใฝ่อำนาจ (ตัดคำว่า ในพลัง ออกได้โดยความหมายไม่เสียหาย)

Esoteric ย้อนกลับไปดูข้างต้นที่ผมเขียนไว้แล้ว ในที่นี้หมายความว่าผู้ที่เป็นสมาชิกกลุ่มพิเศษนี้จะรู้สึกว่าตัวเองมีพลังอำนาจและเหนือกว่าคนภายนอก ด้วยอาศัยความวิเศษแห่งจินตนาการที่เพ้อฝันของพวกเขาเอง

เฮ้อ แค่วิจารณ์ยังเหนื่อยเลย คุณเก่งฯ ใช้เวลาแปลตั้ง 5-6 ชั่วโมงคงยิ่งเหนื่อยกว่า

ขอประกาศตรงนี้เลยนะครับว่าต่อไปนี้ผมไม่รับวิจารณ์การแปลแล้ว (นอกจากว่าคุณจะเป็นลูกศิษย์ที่เรียนกับผม ในกรณีของคุณเก่งนี้ยกเว้นสำหรับครั้งนี้เพราะเห็นใจที่ทุ่มเวลาตั้งเยอะเพื่อขอให้ผมวิจารณ์) ถ้าจะอีเมลถามอะไรก็ขอให้ถามคำถามเจาะจงที่ผมเอาไปเขียนลงคอลัมน์ได้ดีกว่าครับ ไม่งั้นก็จ้างผมแปลไปเลย รับรองดีแน่ แฮ่ๆ (แต่แพงหน่อยครับ เตือนไว้ตรงนี้เลย)